BM Kalkınma Programı’nın (UNDP) yayımladığı 2007 İnsani Kalkınma Raporu’nun insani gelişme sıralamasında İzlanda başı çekerken, Türkiye 84’üncü sırada yer alıyor. Rapora göre Türkiye’de ortalama ömür 7 yıl arttı, yaşam süresi 71,4 olarak belirlendi.

UNDP’nin bugün İstanbul’da UNDP Türkiye Temsilcisi Mahmud Ayub tarafından açıklanan “İnsani Gelişme Raporu”ndaki BM Yıllık Endeksi’nde İzlanda başı çekiyor. Ülkelerin ortalama ömür, eğitim ve ayarlanmış gerçek gelir alanlarındaki seviyelerini ölçen İnsani Gelişme Endeksi’nde Türkiye 177 ülke ve alan içinde 84. sırada bulunuyor.

Raporda, 2006 yılında Türkiye’nin bu endekste 0.757’lik bir endeks değeriyle 92. sırada yer aldığı belirtilirken, bu sıralamanın raporun hazırlanış sürecinde elde bulunan 2004 yılı verilerine dayandığının altı çiziliyor.

ASLINDA 1 SIRA DÜŞTÜ
Raporda, bu bağlamda geçen yıl ile bu yıl arasında “Türkiye’nin sıralamada 8 ülkeyi daha geride bırakıp, 0.018’lik bir değer kazanmış gibi göründüğü” vurgulanırken, uluslararası veri ajanslarının güncel bilgileri ışığında, Türkiye’nin 2004 yılı insani kalkınma endeksi değerinin 0.771 olması gerektiği belirtiliyor.

Bu veriler geçen yılki raporda kullanılabilmiş olsaydı, Türkiye’nin aslında endekste 83. sırada yer alacağının altı çizilen raporda, bu bağlamda Türkiye’nin aslında bu yıl 8 sıra yükselmediği, 1 sıra düştüğü ve endeks değerinin de 0.018 yerine 0.004 yükseldiği belirtiliyor.

Raporda, İnsani Gelişme Endeksi’ndeki bu değişikliğin güncellenmiş kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıladan, yeni yaşam süresi tahminlerinden ve her iki ögenin de geçen yıl kullanılan rapora göre daha yüksek olmasından kaynaklandığı vurgulanıyor.

Endeksin, insani kalkınmada kısa vadeli bir süreci değerlendirmeyi amaçlamadığı ve göstergelerinden bazılarının kısa vadeli politika değişikliklerine karşılık gelmediği de raporda vurgulanan unsurlar arasında.

İNSAN ÖMRÜ ORTALAMA 7 YIL ARTTI
Rapora göre, Türkiye’nin temel insani kalkınma göstergelerindeki ilerleme son 15 yılda tutarlı kaldı. Ülke 1990 ve 2005 arasında taban göstergelerin tümünde ilerleme gösterdi ve bu süre içinde ortalama ömür yaklaşık 7 yıl arttı. Kişi başına düşen yurt içi hasıla ise üçte biri geçen oranda arttı.

Benzer insani gelişim endeksi değerlerine sahip, coğrafi olarak da yakın üç ülkenin uzun dönemli gelişimlerini birbirleriyle karşılaştırmanın yararlı olacağının ifade edildiği raporda, bu çerçevede Türkiye, Ürdün ve Lübnan’ın 1990’da benzer insani gelişim endeksi değerlerine sahip olduğu bildirildi.

Bu üç ülkedeki değerler 1990 ile 2005 arasında artış gösterirken, Türkiye diğer iki ülkeye göre biraz daha iyi bir performans gösterdi. Raporda bunun, insani gelişim endeksi değer göstergelerindeki artışın sonucu olduğu ve ayrıca insani gelişimdeki gerçek ve devamlı ilerlemenin bir işareti niteliği taşıdığı kaydedildi.

TÜRKİYE’DE ORTALAMA YAŞAM SÜRESİ 71,4
Halen Türkiye’nin 2005 yılındaki 0,775 oranındaki insani gelişim endeksi değeri, OECD ülkelerinin 0,916 oranındaki bölgesel ortalamasının altında. Bu oran, bütün gelişmekte olan ülkelerdeki 0,691 orandan ve orta düzeyde insani gelişim endeksi değerine sahip ülkelerdeki 0,698 oranından ise yüksek. Rapora göre Türkiye, insani gelişim endeksi değeri oranında OECD bölgesi içinde son sırada.

Türkiye’de, ortalama yaşam süresi raporda 2005 yılı için 71,4 olarak belirlenirken, 15 yaşın üzerindekiler için okuma-yazma oranı yüzde 87,4, kişi başına düşen gayri safi milli hasıla ise 8,407 dolar olarak tespit edildi.

İlk kez 1990 yılının İnsani Gelişme Raporu’nda tanıtılan İnsani Gelişme Endeksi, BM ortaklarından ve diğer resmi kaynaklardan edinilen en son verilere dayanılarak, ortalama yaşam süresi, yetişkinlerde okur-yazarlık, ilköğretim, ortaöğretim ve üst öğretime kayıt ve gelir düzeyleri incelenerek hazırlanıyor. Ölçümler, ülkelerin sunduğu verilere dayanıyor ve Endeks düzenli olarak yeniden uyarlanıyor.

2007 İnsani Gelişme Endeksi, Çin’in özel yönetim bölgesi olan Hong Kong ve işgal altındaki Filistin toprakları dahil olmak üzere 175 BM üye ülkesinin 2005 istatistiklerini değerlendiriyor. Bu yılki İnsani Gelişme Endeksi sıralaması, aralarında Afganistan, Irak ve Somali gibi 17 BM üyesi ülkeyi yetersiz güvenilir veri eksikliği sebebiyle içermiyor.

AFRİKALI ÇOCUKLARIN ÖMRÜ 40 YIL
Tümü Afrika’nın güneyinde bulunan yirmi iki ülke “düşük insani gelişme” kategorisinde yer alıyor. İnsani Gelişme Endeksine göre, bu ülkelerin onunda, her beş çocuktan ikisi 40 yaşına kadar yaşayamayacak.

Endekse göre, bu oran Zambiya’da her iki çocuktan bir çocuğa denk geliyor. Buna karşılık sıralamada yer alan ilk 20 ülkeden sadece Danimarka ve ABD’de çocukların yüzde onundan azı 60 yaşına kadar yaşayamayacak.

Brezilya, Çin ve Hindistan dahil olmak üzere birçok ülkede insani gelişmenin son 30 yılda arttığı belirtilen raporda, ancak bazı ülkelerde gerileme görüldüğü, toplamda 16 ülkenin insani gelişme endeksinin 1990 yılına oranla daha düşük olduğu belirtiliyor.

NE KADAR KALKINMA, O KADAR SALIM
İnsani Gelişme Raporu’nda, enerjinin insani gelişmedeki rolünün o ülkenin karbondioksit salımlarına yansıdığı da belirtiliyor. Rapora göre, endeksin sıralamasında ilk 20’de yer alan ülkeler 2004 yılında, orta ve düşük insani gelişme kategorisinde yer alan tüm ülkelerden daha fazla karbondioksit salımı yaptı.

Öte yandan, Çin ve Hindistan gelişmekte olan ülkeler arasında en çok karbondioksit salımı yapan ülkeler, ancak yine de bu iki ülke 2004 yılında İnsani Gelişme Endeksinde en üst sırada yer alan 32 ülkeden - ABD hariç - daha az salım yaptılar. Rapora göre, ABD tek başına Çin ve Hindistan’ın 2004 yılında beraber yaptığı salım kadar çok salım yaptı.

NORVEÇ, YERİNİ İZLANDA’YA BIRAKTI
Norveç’in son altı yıldır listenin başında yer aldığı belirtilen raporda, sıralamadaki bu değişikliğin, yeni ortalama yaşam süresi ve kişi başına düşen gayri safi yurt içi hasıla tahminlerinden kaynaklandığı belirtiliyor.

UNDP tarafından yazılan bağımsız bir rapor olan İnsani Gelişme Raporu BM Genel Sekreteri Ban Ki-Mun’un, Brezilya Cumhurbaşkanı Luiz Inacio Lula da Silva’nın, New York Belediye Başkanı Michael R. Bloomberg’ün, Arktik iklim değişikliği savunucusu Sheila Watt-Coultier’in, Sürdürülebilir Kalkınma Dünya Komisyonu Başkanı ve eski Norveç Başbakanı Gro Harlem Brundtland’ın, Cape Town Başpiskoposu Profesör Desmond Tutu’nun ve Bilim ve Çevre Merkezi Başkanı Sunita Narain’in katkılarını içeriyor. Her yıl yayımlanan raporun, 2007/2008 raporunun baş yazarı Kevin Watkins. Rapor 10’dan fazla dile çevriliyor ve 100’den fazla ülkede tanıtılıyor.