Zihinsel Sayı Çizgisinin Kökeni Kültürel Değil, Biyolojik Olabilir

Psypost.org’un aktardığına göre İtalya’daki Padova Üniversitesi’nden Prof. Rosa Rugani ve ekibi tarafından yürütülen yeni bir araştırma, insanlarda ve hayvanlarda yaygın olarak görülen “zihinsel sayı çizgisi”nin (küçük sayıların solda, büyük sayıların sağda temsil edilmesi eğilimi) kültürel değil biyolojik kökenlere dayandığını ortaya koydu.

Kültürel mi, Biyolojik mi?

Uzun yıllardır bilim insanları sayıların zihinde düzenlenme biçiminin kaynağını tartışıyordu. Daha önce okuma-yazma alışkanlıklarının (soldan sağa veya sağdan sola okuma yönleri) bu algıyı şekillendirdiği düşünülüyordu. Ancak pre-verbal (konuşma öncesi) bebekler ve bazı hayvanlarda da benzer bir yönelimin görülmesi, biyolojik temelli bir açıklamayı gündeme getirmişti.

Yeni çalışma, bu yönelimin beynin sağ ve sol yarımkürelerindeki işlevsel farklılaşmadan yani beyin yanallaşmasından kaynaklandığını doğrudan kanıtladı.

Civcivlerle Deney

Araştırmacılar, 200’e yakın tavuk yumurtasını iki farklı koşulda kuluçkaya yatırdı:

• Bir grup yumurta, son günlerde ışığa maruz bırakıldı.

• Diğer grup ise tamamen karanlıkta tutuldu.

Işığa maruz kalan civcivlerin beyninde güçlü bir yanallaşma (özelleşme) oluştu. Karanlıkta gelişen civcivlerde ise bu özelleşme zayıf kaldı.

Civcivler, eğitildikten sonra on adet şişe kapağının dördüncüsünün altında ödül bulmayı öğrendi. Daha sonra kapaklar yatay düzleme çevrildiğinde, yanallaşmış civcivler dördüncü kapağı soldan itibaren saymaya eğilim gösterdi. Karanlıkta büyüyen civcivlerde ise böyle bir yönelme görülmedi.

Sağ ve Sol Beynin Rolü

Araştırmacılar, civcivlerin gözlerinden birini kapatarak hangi yarımkürenin bu işlevde daha baskın olduğunu da test etti. Sol göz kapatıldığında (sağ yarımküre devrede), civcivler sürekli soldan dördüncü kapağı seçti. Sağ göz kapatıldığında ise tercih sağdan dördüncü kapağa kaydı. Bu da sayısal ve mekânsal bilgilerin işlenmesinde sağ yarımkürenin kritik rolünü doğruladı.

Evrimsel ve Bilişsel Önemi

Araştırmaya göre, bu sol-sağ yönelimi evrimsel bir strateji olabilir. Özellikle civcivler gibi yem arayan hayvanlarda, çevreyi sistematik biçimde taramak hayatta kalma avantajı sağlayabilir. İnsanlarda ise bu biyolojik temel, sayısal düşünmenin gelişimini açıklıyor olabilir.

Çalışmanın kıdemli yazarı Lucia Regolin şu yorumu yaptı:

“Sayı algısının biyolojik kökenlerini anlamak, hem normal bilişsel gelişimi hem de atipik beyin yapılanmalarında ortaya çıkan farklılıkları kavramamıza yardımcı olabilir.”

Gelecek Araştırmalar

Araştırmacılar, elde edilen sonuçların insan beyni için de önemli ipuçları taşıdığını ancak henüz yalnızca civcivlerle sınırlı olduğunu vurguluyor. Primatlar ve insanlar üzerinde yapılacak yeni çalışmalar, erken dönem çevresel faktörlerin (ışık, duyusal uyaranlar vb.) sayısal düşünceye etkisini daha net ortaya koyabilir.

Bu bulgular, zihinsel sayı çizgisinin sadece kültürel bir alışkanlık olmadığını; biyolojik olarak beyin yapısına gömülü bir bilişsel eğilim olduğunu güçlü şekilde destekliyor.

Kaynak: https://www.psypost.org/

Zihinsel Sayı Çizgisi Nedir?

Zihinsel sayı çizgisi (mental number line), sayıların zihnimizde uzamsal (mekânsal) bir düzlem üzerinde, genellikle soldan sağa doğru artan bir çizgi halinde temsil edilmesidir.

Örneğin:

• 1, 2, 3 gibi küçük sayıları zihnimizde çoğunlukla sol tarafa koyarız.

• 8, 9, 10 gibi büyük sayıları ise sağ tarafa yerleştiririz.

Yani aslında görünmeyen bir sayı doğrusu beynimizin içinde hep var gibi işler.

Kültürel mi, Biyolojik mi?

• Uzun yıllar bu eğilimin kültürel olduğu düşünüldü. Çünkü Latin alfabesi gibi soldan sağa okuma yazma kültürlerinde küçükten büyüğe soldan sağa dizme eğilimi baskındır.

• Ama Arapça ve İbranice gibi sağdan sola okuma dillerinde bile araştırmalarda benzer örüntüler görüldü. Bu da bunun sadece kültürel bir öğrenme olmadığını düşündürdü.

Biyolojik Temeli

Yeni araştırmalar (örneğin civcivlerle yapılan deneyler) zihinsel sayı çizgisinin aslında beyin yanallaşması (sağ ve sol yarımkürenin farklı işlevlerde özelleşmesi) ile doğrudan bağlantılı olduğunu gösteriyor.

• Sağ yarımküre mekânsal farkındalıkta baskın.

• Bu nedenle beynimiz “soldan başla → sağa doğru ilerle” şeklinde bir temel tarama stratejisi geliştiriyor.

• Bu strateji sayıların da mekânla birlikte organize edilmesine yol açıyor.

İnsan Davranışındaki Yansımaları

• Çocuklar sayı saymayı öğrenirken çoğunlukla küçükten büyüğe, soldan sağa yöneliyor.

• Matematikte sayı doğrusu çizdirildiğinde herkesin ortak eğilimi solda küçük, sağda büyük sayıları yerleştirmek.

• Nöropsikoloji testlerinde (ör. SNARC etkisi: Spatial-Numerical Association of Response Codes), küçük sayılara sol elle, büyük sayılara sağ elle daha hızlı cevap verildiği gösterildi.

Neden Önemli?

• Evrimsel açıdan: Çevreyi tararken belirli bir yönelim (örneğin soldan sağa) takip etmek hayatta kalma avantajı sağlar.

• Gelişimsel açıdan: Çocukların sayı kavramını nasıl edindiğini ve bazı öğrenme güçlüklerinin (ör. diskalkuli) neden oluştuğunu anlamaya yardımcı olur.

• Nörobilim açısından: Beyin lateralizasyonu ile bilişsel beceriler arasındaki bağı gösterir.