Aktuel Psikoloji  / Haber Merkezi

Marmara İlahiyat Fakültesi Din Psikoloji bilim dalında, HADİS VE PSİKOLOJİ başlıklı çalışmasıyla Fethiye  POLAT "hadislerde davranış ve güdüler" konusunda önemli tespitler yapıyor. Çalışmada yer alan Ayrıntılar şöyle...

İnsanın  birçok ihtiyaçları  vardır. Bunların  bir  kısmı, hayatın  korunması  ve  neslin  devamı  için  zorunlu  olan   temel  ihtiyaçlardır.  Bir  kısmı  güven  ve  huzuru  sağlayacak  olan  önemli  ihtiyaçlardır. Bu   ihtiyaçlar  insanı  uygun  bir  şekilde  güdüler,  böylece  ihtiyaçlar   giderilmiş  olur. İnsanın ihtiyaçları  bazen  fizyolojik/organik  olur, bazen  de  sosyal  psikolojik  ihtiyaçlar  olur.

FİZYOLOJİK  (ORGANİK)  GÜDÜLER

Fizyolojik  güdülerin  bazısı  yaşama, bazısı  nesli  sürdürmekle  ilgilidir. Annelik  ve  cinsellik  güdüleri  nesli  sürdürmekle  ilgilidir. Diğerleri  ise  hayatı  sürdürmekle  ilgilidir. Bazı  hadis-i  şerifler  bu  iki  çeşit  güdüden  bazılarına   işaret  etmiştir.

A) YAŞAMA  GÜDÜSÜ

Hadislerin  bazılarında  hayatı  sürdürmekle  ilgili  önemli  güdülere  işaret  edilmiştir. Bunlar ; açlık,  susuzluk, yorgunluk, soğuk  sıcaktan  kaçınma  gibi. Rasul (s.a.s): “İnsanoğlunun   oturacağı  bir  ev, avret  yerini  örtecek bir  elbise, katıksız  ekmek  ve  su dışında  temel  ihtiyacı  yoktur.[1]” Buyurmuştur. Yine  Rasul (s.a.s): “ Müslümanlar, su, otlak  ve  ateşte  ortaktırlar.[2]”

Bu  hadislerde   insanın  gerçek  organik  ihtiyaçları  açıklanmaktadır. İnsan, açlık  güdüsünü  doyurmak  için  besine, susuzluk  güdüsünü  doyurmak için  suya,  şiddetli  soğuk/sıcağın  sıkıntıları  ve  hava  şartlarından   korunmak  için   eve muhtaçtır. “Birinizin  hastası, bir şey  arzuladığında  onu  yedirsin[3]”  sözüyle,  hastanın  arzu  duyduğu  yiyeceğin  ona  fayda vereceğine  işaret  emiştir. “ Kim   kavmi  içinde  güvencede, bedeni  sağlıklı  olarak  sabahlar;  yanında  günlük  yiyeceği  bulunursa  sanki  dünya  ona  verilmiştir.[4]” Bu  hadiste  de  insanın  hayatında  açlık  ve  korkudan  emin olmanın  önemi  açıklanmıştır.

B)  NESLİ  SÜRDÜRME /VAR OLMA GÜDÜLERİ

1)CİNSELLİK  GÜDÜSÜ: Bu  güdü,  insanda  ve  hayvanda, önemli  bir  görev  görür. Erkek  ve  dişiden  her birini  ötekine doğru  çeker; aile  oluşur, nesil  türer, kuşaklar  birbirini  izler  ve  neslin  korunmasını  sağlar. Kur’an-ı  Kerim’de, cinsellik  güdüsünün nesli  koruma  görevine,  şu  ayetde  işaret  edilmiştir: “Allah  size  kendi  nefislerinizden  eşler  yarattı ve  eşlerinizden  oğullar  ve  torunlar  verdi.[5]”  Rasul (s.a.s) de  “Nikah,  sünnetimdir. Kim  sünnetimi  işlemezse   benden  değildir.  Evleniniz; ben sizinle diğer  ümmetlere  karşı  iftahar  edeceğim. Evlenebilen  evlensin,  evlenemeyen  oruç  tutsun,  çünkü  oruç  nefsi frenler.[6]” Ayrıca  birçok  hadiste  eşler  arasındaki  cinsel  ilişki  ile  alakalı  öneriler  yer  almıştır. Modern  psikoloji  ekollerinin  bir çoğunun  temelinde yer alan  cinsellik güdüsünün  Kur’an  ve  hadislerde  yer bulmuş  olması  ve  ayrı bir  öneme  sahip  olması  İslam’ın  psikolojiyle  alakasını  açıklar niteliktedir.

2) ANNELİK  GÜDÜSÜ: Anne,  çocuğuna  sevgi, şefkat,  acıma  ve  özen  gösterdiği  zaman  annelik  güdüsü  açıkça  ortaya  çıkıyor. Bu  durum hayvanlarda da  açıkça  gözlemlenmiştir. Rasul (s.a.s)  bir  gün  bir  yerde  konakladı. Adamın  biri  ağaçlık   bir  yere  giderek bir  kayakuşunun  yumurtasını  aldı. Kuş  Rasul (s.a.s) ve  ashabının  başında  dolanıyordu.  Peygamber  sordu: “Bu  kuşu  hanginiz  üzdü? Topluluktan  biri: “Ben  yumurtasını  aldım”  deyince , Rasul(s.a.s): “Onu  yuvasına  geri  koy [7]“dedi. Başka  bir  rivayette de : “Ona  acı  ve geri  koy”  buyurdu. Yine  Peygamberimiz  hamilelik, doğum, emzirme  safhalarında  annenin  karşılaştığı  zorluk  ve  sıkıntılara,  çocuğuna özen  gösterip  uykusuz  kaldığına işaret  eder. Adamın  biri  annesinin ahlakının  kötü  olduğunu  şikayet  edince: “Seni dokuz  ay   karnında  taşırken  kötü  huylu  değildi.” Cevabını  verdi. Adam: Gerçekten  ahlakı  kötü  deyince,” Seni  iki yıl  emzirirken  böyle  değildi” buyurdu. Adam  yine “Gerçekten  huyu  kötü” deyince, “Senin  yüzünden  gece uykusuz,  gündüz  susuz  kalırken  huyu  kötü  değildi” buyurdu. Adam: “Ama  karşılığını ödedim” dedi. Rasul(s.a.s) sordu: Ne  yaptın?  Adam: “Omuzumda  taşıyarak hac  yaptırdım” deyince: “Bir tek  doğum  sancısının  karşılığını bile  ödeyemedin.[8]”buyurdu. İşte  bu  tarz  hadisler anneliğin  güdü  olarak  önemine  değinmiştir.

C) SOSYAL-PSİKOLOJİK  GÜDÜLER

1)İNANÇ /DİN  GÜDÜSÜ: İnsanda ,  yaratılıştan  gelen,  Yüce  Allah’ı bilme ve  O’na  inanma, O’nu  bir  bilme , O’na  iadet  ederek yaklaşma, O’na sığınma, tehlike kuşatınca O’ndan  yardım  isteme  duygusu  vardır. Kur’an-ı  Kerimde bir  çok  ayette  bunlar  teyid  edilirken  hadislerde  de  bu  konuya  değinilmiştir. Rasul (s.a.s) “Her  çocuk  tertemiz  bir  yaratılışla (fıtratla) doğar. Sonra  ana-babası  yahudileştirir, hırıstiyanlaştırır, mecusileştirir.[9]” Buyurmuştur. Geçmişten  günümüze  kadar  var  olmuş  bütün  toplumlarda bir  inanç  sistemi  olduğu  görünmüştür ve sosyal  yaşamın  her  alanında  en  az  bireysel yaşamdaki  kadar  önemlidir.

2)YARIŞMA/ REKABET  GÜDÜSÜ:Bu  güdü  insanlar  arasında yaygın  olan  sosyal-psikolojik bir  güdüdür. Bu  konuya   değinen  hadislerden  birisi  şöyledir. Rasul (s.a.s) “Vallahi,  fakirliğinizden  korkmuyorum; sizden  öncekiler  gibi, dünyanın  önünüze serilmesi  ve  onlar  gibi  rekabet  etmenizden;  onları  mahvettiği  gibi  sizi de mahvetmesinden  korkuyorum.[10]” Buyurdu.  Eğer bu  rekabet  güdüsünü başkalarına  zarar  vermeden  ve  faydalı  bir şeyler  yapmak  için  kullanırsak amacımıza ulaşmış  olur  ve  ihtiyacımızı  da gidrmiş  oluruz.

3)MÜLK  EDİNME  GÜDÜSÜ: İnsan, para,  gelir  getiren  taşınmaz  mal,  mülk v.b. hayatın  çeşitli  mallarına  meyleder.  Rasul (s.a.s) “Ademoğlunun   iki dere  dolusu  altını olsa   üçüncüsünü  isterdi. Ademoğlunun  gözünü  ancak  toprak  doyurur. Allah,  pişman  olanın tevbesini  kabul  eder.[11]” Buyurarak  bu  güdüye  değinmiştir. Yine  başka  bir  hadiste “İhtiyarın  gönlü  iki  hususta  kocamaz.  Uzun  ömür, çok mal.[12]” Buyurmuştur.

Bu  bölümün  diğer  konuları: Güdü  ve  heyecan/duygular  arasındaki  ilgi, güdüler  arası  çatışma, güdüleri  kontrol  altında  tutmak, helal  yoldan  doyum  sağlama, güdülerin  doyumunda, aşırı gitmemek yoluyla doyum  sağlama, cinsellik  güdüsünü  kontrol altına  alma, saldırganlık  güdüsüne  hakim olma, mal  edinme  güdüsüne  hakim  olma, güdü  sapması. B u  konularda  çeşitli  hadisler  verilmiştir. Bence  tam olarak  örtüşmese de  çeşitli  benzerlikler  vardır. Sonuçta  dini  metinlerden  direk  bir  ilmi  sonuç  çıkarmak  pek  doğru  olmasa  gerekir.

[1] Tirmizi,Ahmed ve Hakim,Metin Tirmizi’ye aittir,4/142;5/167.

[2] Ebu Davud,Buyu;No:3477;Ahmed,5/364;Con.6/51.

[3] İbnu Kayyim el-Cezviye,et-Tıbbu’n Nebevi,103-104.

[4] Tirmizi,Zühd,9/208.

[5] Nahl,16/72.

[6] İbn’u  Mace,1/No:1846

[7] Ahmed,1/404

[8] Zemahşeri,Carullah Mahmud b.Ömer,el-Keşşafu fi Hakaiki’t Tenzil ve Uyuni’l Ekavili fi Vucuhi’t Te’vil,2/445,Beyrut.

[9] Ahmed,3/435.

[10] Metin Buhari’ye  aittir.

[11] Buhari,Müslim,Tirmizi,Zühd,9/205;İbnu Mace.

[12] Tirmizi,Zühd,9/205