Uzmanlara göre en çok sınavlar, ödevler gibi akademik konuda ertelemede bulunuyoruz. Rutin işler, karar verme ve kompulsif erteleme de diğer yaygın erteleme davranışında bulunduğumuz alanlar. Peki ertelememek için ne yapmamız gerekiyor?

Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi Uzman Klinik Psikolog Elif Kandaz, gündelik hayatta sıkça karşılaştığımız erteleme davranışına ilişkin değerlendirmede bulundu.

Kendini denetleme eksikliği

Ertelemenin, kendini denetleme ve düzenleme performansının eksikliği sonucu ortaya çıktığını belirten Uzman Klinik Psikolog Elif Kandaz, şunları söyledi:

Psikoloji literatüründe erteleme davranışının birçok tanımı olmakla birlikte birleşilen noktanın ‘geciktirmek’ olduğunu söyleyebiliriz. Kendini denetleme ve düzenleme performansının eksikliği ile birlikte öncelikli bir işin sonraya bırakılması sonucunda ulaşılmak istenen gerekli hedefe erişimin geciktirilmesi olarak tanımlamak doğru olur.

Ertelemede genel olarak önem ve önceliği daha az olan bir iş, önem ve önceliği daha fazla olan bir işten önce yapılır. Buna ek olarak, erteleme davranışının düşünce ve duygusal boyutlarının olduğu bilinmektedir.

En çok görüleni; akademik erteleme

Erteleme davranışının dört ana başlıkta toplanabileceğini belirten Elif Kandaz;

En çok gördüğümüz tür;sınavlara çalışmayla birlikte ödevleri bitirme gibi akademik görevlerin yapılmaması veya son dakika da yapılmaya çalışılması olarak bilinen ‘akademik erteleme’dir.

Erteleme, tamamlanması gereken bir işten kaçmaktır. Erteleme sonucunda çoğunlukla kendimizi suçlu, tembel, yetersiz ve kaygılı hissederiz.

Erteleme ve Nedenleri

• Anlam eksikliği: Eğer bir iş size anlamlı gözükmüyorsa, o işe başlamak için yeterli motivasyonu bulmakta zorlanabilirsiniz.
• Mükemmeliyetçilik: Eğer gerçekçi olmayan, ulaşılmaz beklentileriniz varsa işinizi yaparken cesaretinizi kaybedebilirsiniz.
• Değerlendirilme kaygısı: Başkalarının yaptığınız işi değerlendirecek olması sizi kaygılandırabilir ve işinizi geciktirebilir.
• Belirsizlik: Sizden ne beklendiğinden tam olarak emin değilseniz çalışmaya başlamak zor olabilir.
• Bilinmezlik: Daha önce fikriniz olmadığı bir konuda çalışacaksanız ve o konuda ne kadar başarılı olacağınızı bilmiyorsanız başlamakta zorlanabilirsiniz.
• Görevle başa çıkma yetersizliği: Gerekli donanım ve bilgiye sahip olmadığınızı düşünüyorsanız o işten tamamen kaçabilirsiniz.

Erteleme çeşitleri

• Bir işinizi görmezlikten geldiğinizde o iş yok olacakmış gibi mi davranıyorsunuz? Örneğin matematik ödevinizi yok saysanız da, o yok olmayacak!
• Bir iş için yapılması gerekenleri küçümsüyor musunuz ya da o iş hakkındaki yeteneklerinizi abartıyor musunuz? 6 saatte çözebileceğiniz fizik problemlerini 1 saate bitebileceğinize mi inanıyorsunuz?
• Yapılması gerekeni diğer yaptığınız bir işle değiştirerek kendiniz kandırıyor musunuz? Örneğin yapacak bir "ödev"iniz var ve siz evinizi temizliyorsanız ve ödeviniz varken bu iş daha bir önem kazanıyorsa "erteliyorsunuz!".
• Tekrarlanan küçük geciktirmelerin zararsız olduğunu mu düşünüyorsunuz? Yazmanız gereken ödevi 5 dakikalığına televizyon seyretmek için bıraktığınızda akşamı bütün gece televizyonun önünde hiçbir şey yazmadan bitirebilirsiniz.
• Asıl yapmanız gerekeni yapmaktansa taahhütler mi yapıyorsunuz? Örneğin, tatile bir sürü kitap götürüp hiçbirini okumuyor musunuz? Sinemaya ya da tiyatroya gitmek gibi faaliyetleri ders çalışmak için azaltıyor ama ders de yapmıyor musunuz?
• Bir işin sadece bir parçasını mı önemsiyorsunuz? Örneğin, ödevinizin giriş paragrafını tekrar tekrar yazıyorsunuz ama gelişme çözüm paragraflarıyla hiç ilgilenmiyorsunuz.
• Alternatifler arasında boğuluyor musunuz? Örneğin, iki ödev konusu arasında seçim yapamadığınız için ödevi yazmaya zaman kalmıyor mu?

Ertelemeyi Önlemek için 6 Öneri:

• Endişelenmeyi bırakın: Büyük ihtimalle yapmak istemediğiniz işler için endişelenmeye, o işleri yapmak için harcayacağınız zamandan daha fazla zaman ayırıyorsunuz. Bunu kendinize göstermek için yapmak istemediğiniz her işin ne kadar zamanınızı alacağını hesaplayın.
• Ufak adımlarla başlayın: İstemediğiniz bir işi yapmaya başladığınızda beklediğiniz kadar kötü olmadığını fark edebilirsiniz.
• Götürüsünü hesaplayın: İstemediğiniz işi yapmanın keyifsiz taraflarını yazın, sonra da o işi yapmayı ertelemenin bedellerini yazın.
• Olumsuz diyaloglar: Kendinizle yaptığınız olumsuz diyalogları fark etmeye ve bunları değiştirmeye çalışın. "Hiçbir şekilde bu işi yapamayacağım, bu haksızlık," yada "Kesinlikle bir topluluk önünde konuşamam," "Ya bu işi mükemmel yaparım ya da hiç yapmam,"
• Kendinizden beklentilerinizde gerçekçi olun: Mükemmeliyetçi ve katı beklentiler kaygınızı ve üzerinizdeki baskıyı artırır.
• Ertelemelerinizin sorumluluğunu alın: Kendi zamanınızı harcadığınızın farkına varın.Ertelediğiniz zaman ne kadar zaman harcadığınızı hesaplayın ve o zamanı nasıl daha iyi değerlendirebileceğinizi düşünün.
• Kendinizi ödüllendirin: Yapmayı istemediğiniz bir işi bitirdikten sonra kendinize ödül verin.

Olumlu ve olumsuz duygulara yol açabilir

Ertelemenin kişide olumlu ve olumsuz duygulara yol açabileceğini belirten Uzman Klinik Psikolog Elif Kandaz;

Erteleme davranışı göstermenin yararlı olabildiğini belirten çalışmalar vardır. Buna göre; özellikle gerekli ancak yapılmaktan hoşnut olunmayan işlerin daha sonraya bırakılmasıyla yapmaktan keyif alınan bir işin yapılması daha mantıklı bulunmakla birlikte kişilerin kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlayabilir.

Bir araştırmada, erteleyen bireylerin, keyifsiz bir işten kaçınarak daha keyifli aktiviteler yapmaları nedeniyle olumsuz duygularından söz etmedikleri saptanmıştır.

Örneğin bazı öğrenciler zaman baskısı altındayken daha başarılı olduklarını buna bağlı olarak da ders çalışmayı ertelemeyi sergilediklerini belirtmişlerdir. Buradan bakıldığında, ertelemenin kısa vadede olumlu duyguları ortaya çıkarttığı görülmekle birlikte, sınava çalışmak yerine arkadaşlarıyla keyifli vakit geçirmenin her zaman da olumlu etkisi olmadığını söyleyebiliriz.