Birbirleriyle evlenen ve uzun süreli ilişkiler kuran, çocuk yapan insanlar hala çok sayıda. Sizce evlilikler bu değişimden nasıl etkilendi?

Çok olumsuz etkilendi. Çift çatışma demektir. Bakın patoloji demiyorum, çatışma diyorum. Çünkü patoloji norma gönderme yapar. Çatışma ise her ilişkide doğal ve kaçınılmazdır. İki kişinin karşılaşması tarafların bazı içsel çatışmalarının daha fazla ortaya çıkması demektir. Ve bunlar bilinçdışıdır. Kişiler bu çatışmaların farkında değildir yani... Önceden insanlar tanıdık çevrelerden, örneğin görücü usulüyle falan evlenirlerdi. Sözler, nişanlar, düğünler ve daha pek çok gelenek... Yani aileler de işin içindeydi ve bir evlilik en az altı kişiden oluşuyordu; kayınvalideler, kayınpederler, anneler, babalar... Diğer taraftan insanların gidip geldikleri, acılarını, mutluluklarını paylaştıkları aile dostları vardı. Dolayısıyla çiftler bir araya geldikten sonra ortaya çıkan bilinçli veya bilinçdışı çatışmalar bu grup bağlamında çözülürdü büyük oranda... Ya da kişiler yaşadıkları sorunların kaynağı olarak kendi kişilik sorunları olarak değil, dışarıdan, kayınvalideden, çevrelerindeki diğer insanlardan kaynaklıyor gibi yansıtmalar, başkalarının üstüne atma gibi savunma mekanizmaları kullanırlardı farkında olmadan... Bu da ilişkinin kısmen rahatlamasını ve bitmeden sürmesini sağlardı. Ancak günümüzde birey gibi çiftte yalnızlaştı ve kendi içine kapandı. Bu çatışmalar ortaya çıktığında destek alacakları toplumsal bağlar koptuğu ya da zayıf olduğu için tek başlarına sorunlarının üstesinden gelemediler... Bu nedenle boşanmalar ve ayrılıklar çok arttı. Bir ilişkide en az iki “taraf” vardır ve bu yüzden her ilişkide çatışma olur; o ilişkiyi taraflarla tartışmak ise çoğu kez anlamlı değildir. Bir kişinin kendi kendisiyle de, bir başkasıyla da ilişkisi ancak grup, toplum bağlamında bir anlam kazanabilir.

Günümüzde birey düzeyinde söz konusu psikolojik değişimler nelerdir, psikopatolojik olarak klinikte nelerle karşılaşıyorsunuz?