TANIM I

Paranoid reaksiyonlar, bazı duyarlı kişilerin ve başka bakımlardan normal birçok kişinin özel koşullar altında, hayalkırık-lığı yaratan ya da küçük düşürücü durumlara karşı gösterdikleri aşırı bir tepkidir. Bu tepkide projeksiyon (bkz.) mekanizması rol oynar. Kişi kendisinin bir ilgi odağı olduğu, kendisi hakkında konuşulduğu ya da onu utandıracak özel bir durumundan sözedildiği gibi yanlış birtakım duygulara kapılarak bu tepkileri gösterir. Kendisi, gösterdiği bu tepkiyi hemen anlar ve kolayca aklından siler. Oysa tepkinin inatçı bir nitelik kazanması ve kişinin bunlara inanması üzerine durum patolojikleşir. Anormal kişilik (utangaçlık, aşağılık duygusu, aşırı öz-beğeni), özel kusurlar (sağırlık, cinsel sapıklık, sakatlık) ve özel durumlar (hapse girme, vatandaşlıktan atılma), bu tepkileri besleyen bir ortam oluşturur. Bu tepki, kişinin özel koşulları ve kişiliği açısından yorumlanabildiği sürece, psikozdan farklıdır. Yoğun yahut birikim yapmış stress durumlarında da akut reaksiyonlar gelişebilir. Bu tepkilerde prognoz olumludur, çünkü presipitan etkenlerin giderilmesine karşı olumlu cevap kaydedilir. Yine de, b'rçok vakada nüksetme eğilimi görülür.

TANIM II

Paranoid reaksiyonlar, duygusal stres durumlarında gösterilen bir grup anormal tepkilerdir. Tek başlarına olabildikleri gibi, başka psikolojik rahatsızlık durumlarıyla birlikte, hatta gündelik yaşam sırasında bile ortaya çıkabilirler.

Paranoid reaksiyonun özü, psikolojik bir savunma mekanizması olan yansıtmadır. Bu savunmada bireyin, kendi içinde ortaya çıkmalarına rağmen kabul edemediği arzu­lan, uyanları, duygulan ve düşünceleri dış dünyaya maletme isteği sözkonusudur. Ör­neğin başka kimselere karşı kabul edilemez düşmanlık duygulan olan birisi, bu duygu­larını dış dünyaya yansıtır ve kendisinin yok yere bir düşmanlığın, ya da kötülük dü­şüncesinin muhatabı olduğuna inanır.

Birçok psikolojik rahatsızlık belirtisinde olduğu gibi, bu reaksiyonlar da onancı bir işleve sahiptirler. Bireyin zihinsel ekono­misini onarma amacına hizmet ederler. Ör­neğin yalnızlık nedeniyle dayanamayacağı bir ruhsal çöküntünün ızdırabını duyan biri­si, kendisini, başkalannın büyük bir dikkat sarfettikleri bir ilişkiler ağı içinde görme ar­zusunun suçluluğu içinde bu duygusunu şu şekilde yansıtabilir. 'Gizli polis her yerde beni izliyor, telefonlanmı dinliyor, mek-tuplanmı okuyor, TV aracılığıyla bana sin­yaller gönderiyor'. Bu örnekte de görüldüğü gibi paranoid reaksiyonlar, bazan kendini büyük görme şeklindeki sanı ve sannlann da olaya katılmasıyla çok uç noktalara vara­bilirler.

Bu örnek en yaygın görülen paranoid re­aksiyon tipini de vermektedir. Bu reaksi­yonda, bireyin kendisini hiçbir şekilde bağ­lantılı olmadığı bir ilişkinin öznesi olarak

görmesi gibi sahte bir inanç sözkonusudur. Psikiyatri dilinde bu tipte bir sanrıya, yani kişinin nötr bir olayın kendisine gönderme yaptığı düşüncesine 'referans fikri' denir. Paranoid reaksiyonların başka belirtileri arasında şüphe, güvensizlik, aşın ihıiyath-lık (kişinin kendi güvensizlik duygularını başkalarına yansıtılmaları) sayılabilir.