Psk. Dan. Nur MULLA

ÇOCUĞUMUZUN AHLAKİ GELİŞİMİ BİZİM ELİMİZDE…
 
“Ahlak olmayan yerde kanun bir şey yapamaz…”
NAPOLEON

Ahlak, insanın amaca yönelik olarak kendi arzusuyla iyi davranışlarda bulunup kötülükten uzak durmasıdır. Başka bir söyleyişle ahlak; bir toplumda insanların uymak zorunda oldukları davranış kurallarıdır.

“Ahlakın oluşumu ve ahlakın gelişimi konusundaki    kuramlardan en çok bilineni Kohlberg’in geliştirdiği Ahlaki gelişim ve yargı modelidir. Bu modelde ahlaki ikilemlerin çözülmesi için bireylerin tanımlanabilen ortalama yetenek düzeylerine sahip olduğu ve bu yeteneklerin çocukluktan yetişkinliğe kadar süren gelişim sürecinde eğitim ve sosyalleşme süreçlerine bağlı olarak ortaya çıktığı ileri sürülmektedir. Kohlberg kişilerin ahlaki karar verme yeteneklerini değerlendirmek için temel olarak varsayımlara dayanan ahlaki ikilem senaryolarını kullanmıştır. Kohlberg’in geliştirdiği modelden de anladığımız üzere; birey, çocukluktan yetişkinlik çağına kadar olan süreçte ailesinden ve yakın çevresinden öğrendiği değerler ile sosyal gelişimini önemli ölçüde tamamlayıp, öğrendiği sosyal ve ahlaki değerleri; kendi iş ve aile hayatına da yansıtarak alışılagelmiş bu süreci nesilden nesile zenginleştirerek devam ettirir.”

Ahlak, insanların ilişkilerinde uymaları beklenilen kuralları ve yapılması gereken görevleri belirler. Bu bakımdan en başta bir ahlak türü olarak “kişi ahlakı”ndan söz edilmelidir. Kişi ahlakında toplum üyelerinden beklenilen iyi davranış kalıpları ve dürüstlük, samimiyet, adil olmak, sabır ve sükûnet sahibi olmak, alçak gönüllü olmak, kıskanç olmamak, kötü alışkanlık sahibi olmamak ve daha birçok karakter kişi ahlakını ortaya koyan değer yargılarıdır.

Kişi ahlakının devamında ise “aile ahlakı”ndan sözetmek gerekir. Aile ahlakı bir toplumsal kurum olarak aile içerisinde uyulması beklenilen davranış kurallarını ifade eder. Aile hiç şüphesiz toplumun temelidir. Dolayısıyla aileyi oluşturan bireylerin aile kurumuna saygı duymaları, ahlaki davranış ve eylemlere önem vermeleri gerekir. Eşlerin birbirlerine olan ahlaki sorumlulukları kadar, çocuklarına karşı da ahlaki sorumlulukları bulunmaktadır. Anne ve babanın, çocukların ahlak sahibi bireyler olarak yetişmesinde çok önemli rolleri ve görevleri bulunmaktadır. Bu konuda Namık KEMAL “Ülkedeki Ahlak Bunalımının Bir Kaynağıda Ana, Babanın Çocuk Eğitiminde Tuttukları Yoldur” diyerek, çocuklara verilecek eğitimin önemini vurgulamıştır. Çocuğa küçük yaşta verilecek düzgün eğitim, yaşamı boyunca yanlış olayların içine girmesini önleyecek ve doğruları prensip edinerek, çevresi ile uyumlu yaşamasını sağlayacaktır. İnsanın ahlaki açıdan kendisine, aile fertlerine ve çevresine karşı sorumlulukları vardır. Bu kişi çocuk da olsa görev ve sorumluluklardan uzak tutulmamalıdır. Ahlaki değerlerin dil öğrenmek gibi küçük yaşlarda kazanılacağı da unutulmamalıdır.
 
Aile de Çocuğun Ahlak Eğitiminde İlkeler

Çocuklar gelişim özelliklerine göre eğitilmelidir.

Her yaşın kendine özgü  gelişim özellikleri ve gelişim görevleri vardır. Her yaşın özelliklerinin ve görevlerinin anne ve babalar tarafından bilinmesi diğer eğitim alanlarında olduğu gibi ahlak eğitiminde de çok önemlidir. Bu durumu bilmeyen anne babalar, gelişim çağlarındaki çocuğun, bazı davranışlarını, ahlaksızlık olarak görmektedir. Burada bilinmesi gereken, bu davranışların, o gelişim çağının doğal bir özelliği ve normal olduğudur. Anne baba tutumları da çocukların o dönemleri sağlıklı ve başarılı atlatmalarında önemlidir.”Bu dönemin bir özelliği hiçbir şey yapamayız” gibi yanlış anne baba tutumları çocukların bu dönemi sağlıklı ve başarılı atlatamamalarına sebep olacaktır.

Aile de İyi Bir İletişim Ortamı Oluşturulmalıdır

Çocuk, iyi bir ahlak eğitimini ancak iyi bir aile ortamında elde edebilir. Bu nedenle anne babanın çocuklarıyla sağlıklı iletişiminden önce eşlerin birbirleriyle iletişiminin iyi olması gerekmektedir.

Ahlak Eğitimine, Çocuğun Doğum Anında Başlanmalıdır

Çocuğun eğitimi ve özellikle ahlak eğitimi uzun ve zorlu bir süreçtir. Bu süreç doğumdan ölüme kadar sürmektedir. Bu nedenle çocuğun ahlaki eğitimi doğumla birlikte başlar. Dünyaya yeni gelen bir bebeğin güvene sevgiye ve ilgiye ihtiyacı bulunmaktadır. Bu ihtiyaçlarının sağlıklı bir şekilde karşılanması çocuğun ahlaki gelişimi açısından önem taşımaktadır.

Dengeli Bir Disiplin Sahibi Olunmalıdır

Disiplin, insanın yapmak istedikleri ile toplumun kısıtlamaları ve çevrenin istekleri arasında denge kurma gereğinden kaynaklanır. Bu anlamda çocuğun davranışlarını disiplin altına almak, ona kullanılabilir özgürlük alanını öğretmek demektir. Çünkü çocuğu tamamen özgür bırakmak, başkalarının haklarını çiğnemeyle veya kendisine ve çevresine zarar vermekle sonuçlanabilir. Ceza ve disiplin birbirine karıştırılmamalıdır. Disiplin, kabul edilebilir nitelikteki davranışları belirleyen kuralların ve kontrollerin tümüdür. Ceza ise çocuğun uymadığı kuralların karşılığında ödediği bedeldir.

Ödül ve Ceza Yerinde Kullanılmalıdır.

Ödül yapılan iyi bir davranışının karşılığında çocuğa verilen bir teşvik aracıdır. Ceza ise yapılan yanlış bir davranış karşısında çocuğun davranışlarının sınırlandırılmasıdır. Ahlak eğitiminde de bu iki kavramın dengeli ve sağlıklı kullanılması gerekmektedir.

Çocuğa İyi Bir Örnek Ve Model Olunmalıdır.

Eğitimde en temel ve etkili yöntem, anne babanın iyi bir örnek ve model olmasıdır. Çocuklar özellikle belli bir yaşa gelene kadar model alarak öğrenme yolunu tercih ederler. Bu nedenle anne babalar da çocuklarını yetiştirirken sergiledikleri davranışlarına çok dikkat etmelidirler. Sürekli küfür eden eşi ile olan iletişiminde yalana sıklıkla başvuran ve şiddeti hayatlarının bir parçası haline getiren ebeveynlerin çocukları da bu davranışları görerek sergilemeye başlayacaklardır.

Çocuk Okulda da Takip Edilmelidir.

Çocuğun okula uyum ve başarısı, anne ve babanın, onu yetiştirmedeki başarının bir ölçüsüdür. Ancak okula başlamakla, anne babanın eğitici görevini tamamen öğretmene aktardığını düşünmesi de yanlış olur. Eğitim okulda ve evde beraber yürütülmesi gereken bir süreçtir. Bu nedenle anne baba, çocuğu öğretim hayatında da takip etmeli ve bu aşamada öğretmelerine yardımcı ve destekleyici olmalıdırlar.

Aile Bireyleri Birlikte Hareket Etmelidir.

Çocuğun eğitiminde aile bireylerinin birlikte hareket etmesi çok önemlidir. Davranış birlikteliği, eğitimde sonuç almanın ilk ve temel şartıdır. Babanın hatalı olduğu bir davranış anne tarafından övgü ile karşılanırsa, annenin endişe ettiği bir davranış da baba tarafından teşvik edilirse çocuğun eğitiminde başarılı olmak mümkün değildir.

Çocukların ahlaki gelişimleri açısından iyi arkadaş edinmeleri de sağlanmalıdır. “Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim”sözünün de ifade ettiği gibi çocuğun arkadaşlarının onun eğitiminde çok önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir.

Ailenin sosyo-ekonomik düzeyi de çocuğun ahlaki gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Farklı sosyo-ekonomik düzeydeki ailelerde farklı moral değerler ve sosyal baskılar vardır. Alt sosyo-ekonomik düzeydeki aileler, orta sınıf ebeveynlerinden daha farklı disiplin teknikleri uygulanmakta ve daha katı cezalandırma yöntemleri kullanılmaktadır. Bu tip yöntemler ise çocuğun ahlaki gelişimi üzerinde olumsuz etki yapmaktadır.

Çocuğun Ahlaki Gelişiminde Okulun Rolü

Çocuğun öğretmeni ve sınıftaki diğer çocuklarla ilişkilerinin niteliği de ahlaki gelişimi etkilemektedir. Öğretmenin kişiliği, tutumu, sınıftaki olaylara bakış açısı, ahlaki alanlardaki teorik eğitimden daha önemlidir. Çocukların model alarak öğrendikleri düşünüldüğünde aile ortamından yeni çıkıp okula başlayan bir bireyin gördüğü kişiler öğretmeleri ve arkadaşlarıdır. Yukarıda ifade edilen ilkeler okuldaki öğretmenlerin tutumları içinde önemlidir. Çocuklar arasında yapılan en ufak bir ayrım, bağırıp çağırarak anlatılan dersler, öğretmenin sık sık şiddete başvurması da çocukların ahlaki gelişimlerini olumsuz bir şekilde etkileyecektir.

Atatürk de “Ben Sporcunun Zeki, Çevik Ve Aynı Zamanda Ahlaklısını Severim” diyerek, ahlaka nasıl önem verdiğini göstermiştir.

Çocuğun ahlak eğitiminde en önemli kurum ailedir. Bunun yanında arkadaş ilişkileri, okul hayatı ve kitle iletişim araçları çocuğun ahlaki eğitiminde önemli bir rol oynamaktadır. Eğer çocuk iyi davranışlara yönlendirilmezse kötü davranışlara yönlenebileceğinden çocuğun eğitimi ile ilgilenenlere büyük görevler düşmektedir.
 
KAYNAKLAR:
 
Ergen Ve Gelişimi Yetişkinliğe İlk Adım, Prof.Dr. Z.Fulya TEMEL, Yrd. Doç.Dr. Ayşe B.AKSOY Nobel Yayınları,2001,Ankara.
 
Ailede Çocuğun Ahlaki Eğitimi, Prof Dr. Mehmet Zeki AYDIN,Nobel Yayınları,2006,Ankara.